Shkruan: Shkruan / Kujtim Morina

Teatri Teuta i Klubit të Grave Shqiptare Kroate shfaqi një shfaqje rreth sundimtarit të madh Ilir – “Kthimi i Mbretëreshës Teuta”. Ajo u prezantua për herë të parë në 16 Nëntor 2020. në Teatrin e Kukullave Zagreb me regji të Shenida Bilalli.

Shfaqja u shfaq në internet me rastin e 16 vjetorit të Klubit Kroat të Grave Kroate “Mbretëresha Teuta” – dhe në Ditët tradicionale të Mbretëreshës Teuta, financuar nga Këshilli për Pakicat Kombëtare të Qeverisë së Republikës së Kroacisë.

Historia 23-shekullore, falë regjisorit dhe skenaristit Shenida Bilalli dhe punës së saj dramatike dhe dokumentare në këtë shfaqje, zbuloi një të vërtetë të re për Teutën, duke vërejtur:

• Për Mbretëreshën Teuta, dihet vetëm një histori e shkruar nga Romakët. Meqenëse Teuta ishte një “grua pirate – imorale”, ekziston një kontradiktë midis historisë së mbretëreshës që trashëgoi Ilirinë pas vdekjes së burrit të saj Mbretit Agron, i cili u vra nga udhëheqësi i tij ushtarak Demeter Hvaranin për të fituar mbretërinë e Ilirisë dhe realiteti historik.

Për jetën e Mbretëreshës Teuta dhe mbretërimin e saj, skenaristi i shfaqjes Shenida Bilalli, gjatë shumë viteve të hulumtimit, hasi shumë paqartësi midis historisë romake dhe legjendës që populli shqiptar ka transmetuar për shekuj, dhe shprehet:

– Shqiptarët mbajnë kujtimin e Teutës si një legjendë për një mbretëreshë të bukur, e cila ishte një viktimë politike e një super fuqie dhe ringjalli emrin e saj për shekuj, duke i quajtur vajzat e tyre Teuta, e cila ishte një mbretëreshë e fuqishme, ndërsa romakët transmetuan historinë që ilirët ishin pirat! Kjo kontradiktë ishte arsyeja e kësaj shfaqje në Zagreb, tregon shkakun e vërtetë të luftës midis Romës dhe Ilirisë, kështu që Teuta i kërkoi Greqisë dhe Romës një taksë për transportin në Iliri.

Përmbajtja e shfaqjes bazohet në dokumentacionin historik dhe skenat janë zgjedhur me kujdes, të ilustruara nga ngjarjet e 23 shekujve më parë.

Veprimi u zhvillua në shekullin e 3-të para Krishtit, kur Teuta, e drejtoi mbretërinë drejt fitoreve të mëdha dhe zgjerimit përgjatë bregdetit Adriatik, nga Vis deri në Epir. Romës nuk i pëlqente kjo dhe u shpall luftë teutoneve dhe ilirëve.

Në dramën “Kthimi i Mbretëreshës Teuta” morën pjesë 16 aktorë më të njohur të teatrit kroat nga Teatri Kombëtar Kroat, balerina të famshme dhe anëtarë të grupit të vallëzimit Ilirke. Po ashtu marrin pjesë tre Teuta, të cilat na udhëheqin nëpër kohë / Teuta e re, kërcimtare e Teuta dhe Teuta e vërtetë, e cila shfaqet pas shekullit 23 /.

Dramaturgu i mirënjohur kroat i Teatrit Kombëtar Kroat dhe kësaj shfaqje – Sanja Ivić, thotë se është e vështirë të gjesh një legjendë në jetë pa hyrë në ekzagjerimin e saj:

– Kjo shfaqje u gjet në gjysmë të rrugës dokumentare dhe disa skena artistike, të cilat u kthyen nga dokumentet historike që ne zotëronim dhe gjetëm një farë mase.

Një narrator romak na çon nëpër botën e panjohur të ilirëve, pastaj udhëheqësin ushtarak ilir Demeter, një grup vallëzimi ilir, 5 balerina dhe 5 ushtarë romakë me një altoparlant dhe një daulle. Dhe kjo, me tingujt e butë të fyellit, një instrument muzikor i famshëm ilir, me përbërjen shqiptare “Baresha” – interpretuar nga Shaqir Hoti, i cili në shfaqje zbulon detaje të panjohura nga jeta e mbretëreshës ilire Teuta.

Karakteret dramatike vendosen pas vdekjes së mbretit Agron, të cilin e takojmë përmes komplotit politik të Romës, Greqisë dhe Ilirisë, dhe përmes lidhjes së dashurisë midis mbretëreshës ilire Teuta dhe udhëheqësit të saj të fuqishëm ushtarak grek, Demeter i Hvar, i cili lufton sepse ai dëshiron të sundojë detet Adriatik dhe Jon.

-Në tragjedinë ilire, konfliktet midis Demetrës dhe Teutës së re alternohen në mënyrë dramatike për shkak të dashurisë, mashtrimit, tradhtisë dhe prestigjit të pushtetit. Në monologje, Demeter zbulon sekretet e tij të fshehura, ambiciet e mëdha për të pushtuar Ilirinë dhe Teutën.

-Konflikti mes Teutës dhe Demetrës i jep tension lojës, sidomos kur Teuta lufton për Ilirinë dhe i kundërvihet Romës së fortë, duke mos ditur që armiku i saj më i madh është njeriu që ajo do.

Kulmi i dramës vjen pas tradhëtisë së luftëtarëve ilirë në Epir nga komandanti i marinës ilire Dimitri (Dhimitri) në favor të Romës dhe Greqisë. Teuta u detyrua të dorëzonte mbretërinë e Ilirisë.

Rënia e Mbretëreshës Teuta u kontribuua nga gjenerali i saj Demeter, i cili përfundimisht e kupton se ai e donte Teutën dhe përpiqet ta shpëtojë atë nga legjionet Romake, të cilët donin të hakmerreshin dhe përdhunonin. Por ajo nuk e fal tradhtinë e tij, ajo e lë atë dhe – ajo u hodh poshtë në shkëmbin e Risanit, në mënyrë që të mos binte në duart e Romakëve. Demetra mbetet vetëm dhe e përbuzur nga të gjithë.

Shfaqja zgjat 45 minuta, është plot emocione dhe përbëhet nga rrëfime të luajtura, pjesë vallëzimi. Në rolin e narratorit është një aktor i famshëm, kampion i Teatrit Kombëtar Kroat – Dragan Despot.

– Si rrëfyes romak, unë paraqes fakte të rëndësishme historike të mbretëreshës Teuta dhe mbretërimit të saj: – Unë e pranova këtë rol me nxitjen e shoqes sime Shenida Bilalli dhe një kolegeje nga Akademia e Teatrit, Filmit dhe TV, me të cilën kam punuar më parë . Jam i nderuar që luaj në këtë dramë.

Drama “Kthimi i Mbretëreshës Teuta” i kushtohet grave që po kalojnë një udhëtim të vështirë si nëna beqare, në fund me një mesazh për të rinjtë që largohen nga vendet e Ilirisë antike …

Në skenën përfundimtare – monologu i Mbretëreshës Teuta, e cila kthehet pas shekullit të 23-të, zbulohet e vërteta e vërtetë e ekzekutimit të saj.

çfarë.

– Barbara Vicković është Teatri i Otterit

Mbretëresha Teuta u vu në skenë nga aktorja e famshme kroate Barbara Vicković nga Teatri Vidra, e cila tha:

• Jam jashtëzakonisht i nderuar që kam marrë këtë rol nga Znj. Bilalli dhe të jem në gjendje të vija në skenë Teutën e vjetër duke u rikthyer pas shekullit të 23-të dhe duke u bërë thirrje të rinjve të mos largohen nga zona e Ilirëve të lashtë.

Balerina e famshme e re, e bukur dhe shumë tërheqëse e kërcimit klasik dhe modern Karolina Šuša, udhëheqësja e grupit të vallëzimit Ilirke, e cila interpretoi Mbretëreshën Teuta në Aktin III, tërhoqi shumë vëmendje.

• Grupi Ilirke është pjesë e Klubit Kroat të Grave Shqiptare “Mbretëresha Teuta”. Ne kemi qenë duke bërë shfaqjen Teuta për shumë vite, dhe unë kam nderin të jem Teuta. Ky është një bashkëpunim afatgjatë i bukur dhe shumë cilësor, që zgjat 15 vjet me mbështetjen e madhe të regjisores dhe koreografes Shenida Bilalli, e cila ndihmon shumë të rinjtë.

Skenat e vallëzimit me dizajn jashtëzakonisht imagjinar dhe delikat të kostumeve ndahen në 4 ngjyra. E bardha përfaqëson pafajësinë e Teutës, blu liria e saj, e kuqja – lufta dhe roza – butësia dhe dashuria e saj dhe në të njëjtën kohë gjendja shpirtërore e Teutës dhe popullit të saj. Veçanërisht mbresëlënëse ishte shfaqja muzikore “Teuta luftëtar”, e cila dominohet nga forca, metali, e kuqja dhe ari, si një simbol i luftës, dashurisë dhe mbretërisë.

– Ngjyra e kuqe është gjithashtu një simbol i flamurit tonë shqiptar, i cili është i mbytur në gjak – tha koreografi Shenidu Bilalli – dhe kjo është arsyeja pse unë e përdori atë në shfaqje skenike, duke treguar emocione, pasion, luftë, shoqëruar me muzikë “Carmina Burana – Fortuna imperatrix mundi “.

Të gjitha shfaqjet ishin jashtëzakonisht të bukura, por koreografia më e bukur është në skenën e fundit, me fundin e trishtuar të “Mbretëreshës së Mashtruar”, kur publiku qan gjithmonë.

Një rol të rëndësishëm në shfaqje luajti Demeter Hvaranin, një udhëheqës ushtarak grek, ilir, i cili tradhtoi Mbretëreshën Teuta dhe luhet nga aktori i njohur kroat HNK – Ivan Colarić, i cili thotë:

– Unë shfaqem në disa skena dialogu. Demetra është një udhëheqës dinak ushtarak, i cili është krenar që vrau Mbretin Agron, një joshës dhe pushtues i madh i Mbretëreshës Teuta, dhe në fund të fundit një udhëheqës ushtarak i dashur, i cili nuk mund të kontrollojë ndjenjat e tij për Teutën. Në skenën e fundit, Demetra është një tradhtare që mbetet vetëm dhe përçmohet nga Teuta dhe Ilirët.

Teuta e re luhet nga – Vini Jurčić, i cili është në fillim të një idili dashurie, një mbretëreshë e re Teuta e cila mendon më shumë si një grua e dashuruar dhe më pak si një mbretëreshë, dhe lufton midis dashurisë dhe pushtetit, për të konsoliduar pushtetin, u mbrojt nga Roma, kërkoi një aleancë me Demetrën, e cila më vonë shkatërroi jetën e saj dhe mbretërinë e Ilirisë.

• Në fund të kësaj tragjedie, Teuta kupton se dashuria e saj e madhe dhe burri që ajo e dashur – e tradhtoi atë, e mashtroi dhe i shkaktoi asaj dhimbje të madhe, si një grua dhe një mbretëreshë. Por ishte tepër vonë.

– Drama mbaron trishtueshëm, por u hap dyert historianëve dhe studiuesve për të kërkuar të vërtetën për Teutën dhe tokën e Ilirisë, e cila është fshirë nga historia, megjithëse zona të reja arkeologjike lindin çdo ditë ku jetonte Teuta dhe civilizimi ilir, të cilat kanë heshtur me shekuj. Romakët e shpallën Mbretëreshën Teuta një “grua imorale – një pirat”, dhe pikërisht kjo shfaqje tregon se ka një anë tjetër të historisë dhe se historia përsëritet në lidhje me gratë e pabindura që përfundojnë duke etiketuar, poshtëruar, zhvlerësuar dhe përdhunuar, gjithashtu si Teuta … Gjatë gjithë historisë së popullit shqiptar, fati i Teutës është përsëritur disa herë mbi gratë shqiptare … është mirë të shohësh fatin e Teutës